مدیریت بی خوابی مزمن در سالمندان در واقع یکی از دغدغه‌های مهم سالمندان در دوران کهنسالی است. سالمندان همیشه درگیر این هستند که چگونه می‌توانند شب خواب راحتی داشته باشند و کیفیت زندگی خود را افزایش دهند. آنها پس از سپری کردن دوران جوانی، همواره درگیر مشکل بی خوابی می‌شوند که می‌تواند بر روی کیفیت زندگی، سلامت جسمانی و روانی آنها تاثیر گذاشته و حتی امید به زندگی را در آنها کاهش دهد.
طبق مطالعات صورت گرفته، بیش از 30 الی 50 درصد از سالمندان درجات مختلفی از بی‌خوابی را در سنین بالا تجربه می‌کنند. در این 1/3 دارای بی‌خوابی مزمن بوده و خستگی و اختلال را در فعالیت‌های روزانه آنها ایجاد می‌کند. از این رو بسیاری از آنها با مشکلات روانی همچون خطر ابتلا به افسردگی، اضطراب و استرس، بیماری‌های قلبی–عروقی و زوال عقل مواجه هستند. ما در این مقاله قصد داریم بررسی کنیم که از طریق انجام چه کارهایی می‌توان به مدیریت بی خوابی در سالمندان پرداخت. با ما همراه شوید تا این مسئله را با یکدیگر بررسی نماییم.
مشکل بی خوابی چیست؟
بی‌خوابی را باید نوعی اختلال در شروع خواب، تداول خواب یا حتی بیدار شدن زودتر از زمان مناسب بیان کنیم. به گونه‌ای که دیگر به شخص اجازه نمی‌دهد تا بعد از چند دقیقه مجددا به خواب باز گردد. اصولا افرادی که بیشتر از سه شب در طول هفته با این مشکل مواجه هستند و بی‌خوابی آنها به مدت بیش از 3 ماه به طول انجامیده باشد، دارای مشکل بی‌خوابی مزمن هستند. این مسئله فعالیت روزانه سالمندان را با اختلال مواجه ساخته و منجر می‌شود تا آنها با مشکلات زیادی مواجه شوند.
اصولا سالمندان با افزایش سن با مشکلاتی در ساختار خواب خود مواجه می‌شوند که باعث بروز اتفاقاتی همچون موارد زیر در بدن آنها خواهد شد:
-
کاهش خواب عمیق (مرحله N3 یا Slow Wave Sleep)
-
افزایش بیداری‌های شبانه
-
تغییر در ریتم شبانه‌روزی (تمایل به خوابیدن زودتر و بیدار شدن زودهنگام)
این تغییرات در سنین بالا کاملا طبیعی هستند. با این حال اگر با بیماری‌های زمینه‌ای همراه شوند یا این که عوامل طبیعی دیگری نیز در بروز چنین اتفاقاتی دخیل باشند، احتمال بروز بی خوابی در سالمندان را افزایش خواهد داد. سالمندان با رعایت برخی نکات و انجام برخی اقدامات می‌توانند از بروز چنین مشکلاتی در روند خواب خود جلوگیری کنند. به عنوان مثال انجام ورزش یوگا، مدیتیشن قبل از خواب، مصرف دمنوش‌های گیاهی آرامبخش و اقدامات ساده دیگری همچون نقاشی، موسیقی و موارد دیگر.
علل شایع بی‌خوابی مزمن در سالمندان
بی خوابی در سالمندان به دلایل مختلف بسیاری رخ می‌دهد که از شایع‌ترین این دلایل باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- بیماری‌های جسمی: بروز دردهای مزمن (آرتروز، کمردرد، نوروپاتی دیابتی)، بیماری‌های قلبی و ریوی (نارسایی قلبی، COPD)، مشکلات گوارشی (ریفلاکس معده–مری)، شب‌ادراری ناشی از پروستات یا بی‌اختیاری ادرار
- اختلالات روانی: همچون بروز افسردگی (شایع‌ترین علت بی‌خوابی مزمن در سالمندان)، اضطراب، زوال عقل و آلزایمر
- مصرف برخی داروها: برخی داروهای مورد استفاده در سالمندان می‌توانند خواب را مختل کنند، همچون داروهای ضد افسردگی محرک (مثل فلوکستین)، داروهای کورتونی، بتابلوکرها و داروهای ضد احتقان (حاوی پسودوافدرین)
- عوامل محیطی و سبک زندگی: همچون کاهش فعالیت بدنی، مصرف زیاد چای، قهوه یا نیکوتین، تنهایی یا وجود مشکلات اجتماعی–اقتصادی
- اختلالات دیگر خواب: اختلالاتی همچون آپنه خواب، سندرم پای بی‌قرار و یا حتی حرکات دوره‌ای اندام‌ها در خواب
تشخیص بی‌خوابی مزمن در سالمندان
برای تشخیص و مدیریت بی خوابی مزمن در سالمندان راهکارهای ساده بسیاری وجود دارد. البته یکی از این اقدامات رایج مراجعه به پزشک است، اما می‌توان با بررسی و آنالیز اقدامات در طول روز، تعیین نمود که علت بی خوابی در سالمندان چه می‌تواند باشد. اصولا پزشکان از الگوی خواب، شدت علائم و مدت بروز بیماری اطلاعات به دست آورده و سپس بسته به عادات روزانه و همچنین داروهایی که مصرف می‌کنند، به آنها انجام برخی اقدامات را توصیه می‌نمایند.
می‌توان به منظور مدیریت بی خوابی مزمن در سالمندان، یک دفترچه خواب تهیه کرده و به مدت 1 الی 2 هفته ساعات خواب و بیداری بیمار، کیفیت خواب او و حتی چرت‌های روزانه او را به ثبت رساند. یا این که می‌توان برای تشخیص بروز این مشکل، از ابزارهای ارزیابی شدت اختلال خواب همچون شاخص شدت بی‌خوابی (ISI) یا مقیاس کیفیت خواب پیتزبورگ (PSQI) استفاده کرد. در برخی مواقع نیز شاد بررسی علائم بیماری‌های زمینه‌ای و انجام برخی آزمایشات لازم و ضروری باشد.
در شدیدترین حالت نیز باید به سراغ بررسی دیگر اختلالات خواب همچون آپنه خواب از طریق تست پلی سومنوگرافی رفت. هر یک از این اقدامات به ما کمک خواهد کرد تا بررسی نماییم که علت بروز بی‌خوابی در سالمندان چیست. بهتر آن است که برای اطمینان از بروز چنین مشکلی حتما به پزشک متخصص مراجعه شود. سالمندانی که با مشکل بی خوابی مزمن مواجه هستند، اصولا با برخی پیامدها مواجه می‌شوند که باید آنها را چنین بیان کنیم:
-
کاهش تمرکز و حافظه
-
افزایش خطر سقوط و شکستگی استخوان‌ها
-
تضعیف سیستم ایمنی
-
افزایش فشار خون و بیماری‌های قلبی
-
افسردگی و اضطراب
-
کاهش کیفیت زندگی و افزایش وابستگی
درمان و مدیریت بی خوابی در سالمندان
مدیریت بی خوابی مزمن در سالمندان ممکن است بسته به چندین دلیل رخ دهد. پس باید از چند بعد این مسئله مورد بررسی قرار گیرد. از جمله:
اصلاح بهداشت خواب
سالمندان باید ساعت مشخصی برای خواب و بیداری خود داشته باشند. یک ساعت ثابتی که به آنها کمک کند در زمان مشخصی به خواب روند. همچنین آنها باید از مصرف نیکوتین و کافئین در ساعات بعدازظهر و شب خودداری کنند. در کنار این مسئله، محل خواب سالمندان باید تاریک، ساکت و با دمای مناسب باشد. آنها همچنین نباید در طول روز بیشتر از 30 دقیقه به خواب روند و خواب بعدازظهری داشته باشند. در نهایت نیز باید بیان کنیم که استفاده از موبایل و یا تماشای تلویزیون قبل از خواب برای آنها مناسب نبوده و باید از انجام این کار پرهیز کنند.
درمان شناختی–رفتاری برای بی‌خوابی (CBT-I)
از موثرترین روش‌های درمان و مدیریت بی خوابی مزمن در سالمندان باید به روش درمان شناختی و رفتاری اشاره کنیم. سالمندان باید باورهای غلط خود را درباره خواب تغییر داده و زمانی که در رختخواب هستند را کاهش دهند. همچنین آنها باید قادر باشند این ارتباط را با تختخواب خود برقرار کنند که آنجا تنها برای استراحت و خواب است نه هیچ اقدام دیگری. در نهایت نیز باید بیان کنیم که سالمندان باید قبل از خواب یاد بگیرند تمرینات تنفسی داشته باشند و مدیتیشن انجام دهند. این اقدامات به آنها کمک خواهد کرد بتوانند خواب راحتی را تجربه کنند.
درمان دارویی
برای برخی از سالمندان انجام هر کاری غیر از مصرف دارو، کمکی به برطرف کردن مشکل بی خوابی نخواهد کرد. البته این روش با عوارض و خطرات زیادی هم همراه است، اما بسیاری ترجیح می‌دهند به جای انجام کارهای ساده، به سراغ مصرف دارو روند. آنها با مصرف داروهای خواب‌آور یا داروهای آرامبخش، به دنبال این هستند که بتوانند خواب راحت را تجربه کنند. ما به سالمندان عزیز توصیه می‌کنیم جهت درمان و مدیریت بی خوابی خود از این روش چندان استفاده نکنند. زیرا ممکن است سلامت آنها را به شکل دیگری به خطر اندازد.
درمان بیماری‌های زمینه‌ای
برای مدیریت بی خوابی مزمن در سالمندان شاید بتوان از روش درمان بیماری‌های زمینه‌ای نیز استفاده کرد. به عنوان مثال آنچه اجازه نمی‌دهد که سالمندان به خواب راحتی روند را برطرف نمود. افسردگی، اضطراب و حتی دردهای مزمن ممکن است از جمله دلایلی باشند که منجر شود آنها به خواب راحتی نروند. باید این مشکلات را برطرف نمود. حتی برخی از سالمندان ممکن است برای تجربه یک خواب راحت نیاز به اصلاح داروهایی داشته باشند که مصرف می‌کنند. هر یک از این اقدامات ساده به تجربه یک خواب راحت کمک خواهند نمود.
اقدامات جایگزین و مکمل برای خواب راحت
در نهایت برای مدیریت بی خوابی در سالمندان، باید به انجام برخی اقدامات اشاره کنیم که مکمل خوبی برای خواب راحت خواهند بود. اقداماتی همچون تمرینات یوگا و ورزش‌های کششی، طب سوزنی (در برخی مطالعات موثر گزارش شده است)، مصرف مکمل‌هایی مانند منیزیم یا اسیدهای چرب امگا–۳ (با مشورت پزشک) و حتی مصرف برخی داروهای گیاهی همچون دمنوش‌های آرامش‌بخش که البته باید حتما زیر نظر پزشک متخصص انجام شوند.
نتیجه گیری
مدیریت بی خوابی مزمن در سالمندان به عنوان یک مشکل شایع، اهمیت زیادی دارد. لازم است سالمندان علت بروز چنین مشکلی را دریافته و سپس اقدام به برطرف کردن و درمان آن نمایند. در صورتی که سالمندان عزیز در مورد علت بروز این مشکل اطلاعاتی ندارند، بهتر است به پزشک مراجعه نموده و نزد ایشان اقدام به بررسی علت بروز بی خوابی خود نمایند. ما نیز در خانه سالمندان امام رضا (ع) کنار سالمندان عزیز هستیم تا در صورتی که با چنین مشکلی مواجه هستند، آن را زیر نظر دکتر سالمندان متخصص برطرف سازند.
مطالب مرتبط دیگر: